Compositieregels

Door bijvoorbeeld het hoofdonderwerp op een specifieke plek in het beeld te plaatsen, wordt een foto bijna als vanzelf interessanter om naar te kijken. Hoewel we spreken van compositieregels, moet je het eigenlijk meer als richtlijnen of aanbevelingen zien. Dus niet echt als keiharde regels. Je hóéft je er dus niet altijd en overal aan te houden. In plaats van ze strikt toe te passen mag dat ook best wat losjes.

Het doel van een compositie is het rangschikken van beeldelementen zodat er een zo aantrekkelijk mogelijke foto ontstaat. Om dat makkelijker te maken, zijn er dus compositieregels opgesteld. In de ene situatie werkt de ene regel beter dan de andere en soms kun je zelfs twee regels met elkaar combineren voor een nog beter resultaat.

Het is dus heel nuttig om de compositieregels te kennen én te weten hoe je ze toepast, waardoor je vaak interessantere beelden kan maken dan de onwetende kiekjesmaker. Naarmate je meer regels kent en beheerst, kun je in steeds meer situaties de best mogelijke foto maken. En als je ze goed kent, dan kun je er ook bewust voor kiezen om er – met een reden – van af te wijken.

Het bekende gebaar om een foto te kaderen zonder camera

Regel van derden

Misschien wel de bekendste en meest toegepaste compositieregel is de regel van derden. In de praktijk staat het in veel gevallen mooier als je het hoofdonderwerp niet precies in het midden plaatst. En daar komt de regel van derden goed bij van pas.

Om deze compositieregel toe te passen, verdeel je het beeld (denkbeeldig) via twee horizontale en twee verticale lijnen in een raster van negen vlakjes van gelijke grootte. De belangrijkste beeldelementen probeer je nu op of in de buurt van een lijn te plaatsen. Bijvoorbeeld de horizon op één van de lijnen, of een belangrijk element van het bouwwerk op een verticale lijn. Het kruispunt tussen een horizontale en verticale lijn is helemaal een topplek: onze blik vindt gemakkelijker rust op één van deze snijpunten.

Met de regel van derden stuur je dus de blik van de kijker naar het voor jou belangrijke beeldelement.

Foto met een overlay met de regel van derden. Zie hoe mooi de onderste lijn zowel rechts in beeld de bocht van het dak+roltrappen raakt, als links in beeld de basis van het dak.

Gulden snede

Die compositieregels zijn trouwens niet van de ene op de andere dag vastgesteld door een of ander comité fotografen: ze zijn in de loop van de tijd ontstaan. Zo ontstond in de Renaissance het besef dat de gulden snede in een schilderij of tekening als ‘esthetisch’ werd ervaren. Kunstenaars als Leonardo da Vinci pasten die regel dan ook regelmatig toe in hun werk.

Deze vuistregel lijkt sterk op de regel van derden. Ook hier delen namelijk twee horizontale en verticale lijnen een vlak in negenen, maar dan nu met een gouden ratio van 1:1,6. De lijnen zitten hierdoor ten opzichte van de regel van derden meer in het midden van het beeld.

Ook bij deze compositieregel geldt dat beeldelementen op de lijnen of kruispunten een beeld spannender maken. Een voordeel van de gulden snede ten opzichte van de regel van derden is dat je de onderwerpen net iets minder ver naar de buitenranden van de foto plaatst. Zo blijft er wat meer vrije ruimte langs de randen over en zit een onderwerp niet zo’n beetje tegen de beeldrand aangeperst.

Over deze foto een overlay met de Gulden snede. Je ziet dat de horizon precies gelijk ligt met de onderste lijn.

Gulden spiraal

De gulden regel heeft nog een andere weergave: de gulden spiraal. Hierbij wordt een rechthoekig vlak getekend, waarbij de lange en korte zijde de verhouding 1:1,6 hebben. Hierin wordt telkens een lijn getekend met dezelfde verhouding vanaf de zijkant, waardoor steeds kleinere vierkanten ontstaan. Trek je hierin een ronde lijn van hoek naar hoek, dan krijg je de vorm die ook bekend is als de gulden spiraal.

We komen die in de natuur tegen als slakkenhuis. In de kunstwereld wordt er veelvuldig gebruik van gemaakt, we zien hem onder andere weer terug bij Leonardo da Vinci. Foto’s waarin je de spiraalvorm terugziet, zijn vaak heel sterk en trekken je blik het beeld in, waardoor je er lang naar blijft kijken.

Dit is een klassiek en prachtig voorbeeld van de gulden spiraal

Wist je dat je vingerkootjes ook de gouden ratio hebben? En je hartslag ook. En de vorm van de zaden in de zonnebloem volgen ook een gulden-spiraalpatroon.

Diagonaalmethode

De diagonaalmethode is een redelijk recente compositieregel. Hij werd ontdekt door Edwin Westhoff, een Nederlandse fotograaf die onderzoek deed naar de regel van derden. Westhoff onderzocht beelden waarvan de compositie in het algemeen als goed wordt beoordeeld. Hij ontdekte dat bij veel beelden de regel van derden vaak nét niet opging: belangrijke beeldelementen bevonden zich net niet op één van de lijnen of kruispunten.

Waar dan wel? Op de lijnen en kruispunten van een diagonale lijn van 45 graden vanuit de beeldhoeken. Deze toevallige ontdekking staat te boek als deet fotograferen. Je kunt deze lijnen niet als raster over je beeld laten leggen, dus je weet niet direct waar de kruispunten van de diagonale lijnen liggen. Deze methode is dan ook vooral een ‘regel’ die in de nabewerking wordt toegepast.

Dit is de diagonaalmethode in perfectie. De zijkanten van de steiger lopen precies door de 45graden-diagonalen van de onderste hoeken van de foto. Doordat de steiger daarna afbuigt wordt het een nog interessanter beeld.

Centrale compositie

Maken dit soort regels het midden van de foto tot verboden plek?

Vaak is een centrale plaatsing inderdaad statisch of saai vanwege het gebrek aan spanning. Maar een centrale compositie is niet per definitie fout. Zeker bij architectuurfotografie kan het juist heel goed werken, vooral als er sprake is van symmetrie.

Neem maar eens de perfecte weerspiegeling in gedachten, waarbij origineel en weerspiegeling zo goed als identiek zijn. Zo’n foto wint aan kracht wanneer je slim gebruikmaakt van een centrale compositie.

De horizon is hier precies in het midden van het beeld geplaatst. Door de spiegeling werkt dat juist heel goed in deze foto.